Od połowy 2023 r. zauważalny jest znaczący wzrost liczby składanych wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej przez obywateli Ukrainy, zwłaszcza mężczyzn. Obawa przed mobilizacją i spełnianiem innych obowiązków obywatelskich co do zasady nie stanowią przesłanki uzasadniającej przyznanie takiej ochrony. W związku z tym, wszyscy obywatele Ukrainy ubiegający się o udzielenie ochrony międzynarodowej, będą podlegali przesłuchaniu w Urzędzie do Spraw Cudzoziemców i zobowiązani do szczegółowego przedstawienia powodów ubiegania się o jej udzielenie.

W związku z rosyjską agresją zbrojną przeciwko Ukrainie uciekający z niej obywatele zostali objęci ochroną tymczasową oraz przyznano im pomoc zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, zapewniając tym samym legalność pobytu oraz m.in. dostęp do rynku pracy.

W związku z trwającą wojną, obywateli Ukrainy co do zasady nie zobowiązuje się do powrotu, o ile nie stanowią oni zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego.

Pomimo wprowadzenia tych wszystkich szczególnych rozwiązań prawnych, od początku rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie obserwowany jest wzrost liczby wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej (statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej) składanych przez obywateli Ukrainy. W związku z tym wydłuża się czas rozpatrywania wniosków. Obecnie szacowany czas rozpatrzenia sprawy to około 15 miesięcy.

Z obserwacji i okoliczności składania wniosków wynika, że duża grupa wnioskodawców traktuje postępowanie o udzielenie ochrony międzynarodową jako szybką ścieżkę legalizacji pobytu. Można także zaobserwować niepokojącą aktywność niektórych pełnomocników, przekonujących, że jest to najlepsza droga legalizacji pobytu w Polsce. Zjawisko to należy postrzegać jako nadużycie funkcjonującego w Rzeczypospolitej Polskiej systemu ochrony międzynarodowej, co w wypadku negatywnego rozstrzygnięcia może skutkować konsekwencjami w zakresie legalności pobytu, a nawet spowodować konieczność rozważenia zobowiązania do powrotu do państwa pochodzenia.

Zdecydowana większość wnioskodawców powołuje się na obawy wynikające z tych samych okoliczności, dla których wprowadzono już rozwiązania obejmujące ich adekwatną ochroną i pomocą, w związku z tym należy postrzegać je jako wnioski, które nie służą urzeczywistnieniu potrzeby zapewnienia wnioskodawcom ochrony. 

Ponadto, złożenie wniosku o ochronę prowadzi do utraty świadczeń wynikających z objęcia ochroną tymczasową, oddania w depozyt dokumentu podróży, braku możliwości opuszczania terytorium Polski podczas procedury i, co najważniejsze, może prowadzić, w przypadku odmowy udzielenia ochrony, do gorszej pozycji cudzoziemca w zakresie kontynuacji jego pobytu w Polsce.

Duża część wnioskodawców to mężczyźni obawiający się wojny jako takiej i objęcia mobilizacją na terytorium Ukrainy. Należy podkreślić, że obawa przed mobilizacją i spełnianiem innych obowiązków obywatelskich co do zasady nie stanowią przesłanki uzasadniającej nadanie statusu uchodźcy lub udzielenie ochrony uzupełniającej.

Wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej rozpatrywane są indywidualnie w oparciu o aktualne informacje dotyczące bezpieczeństwa na całości terytorium Ukrainy i w poszczególnych jej obwodach, działań władz Ukrainy w zakresie przeciwdziałania skutkom wojny dla ludności cywilnej oraz możliwości korzystania z praw obywatelskich, możliwości przemieszczania się i korzystania z usług publicznych.

Analiza informacji dotyczących terytorium Ukrainy prowadzi do wniosku, że część jej obwodów jest dobrze zabezpieczona przed skutkami wojny, działają wszystkie służby publiczne, dobrze rozwinięte są usługi i handel, prawidłowo działa transport, istnieje wolność przemieszczania się i osiedlania w wybranych przez obywateli tego państwa miejscach.

W związku z powyższym, każde postępowanie w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, także wobec obywatela Ukrainy, prowadzone jest w sposób, który ma na celu weryfikację tego, czy wnioskodawca żywi określone, indywidualne i obiektywnie uzasadnione obawy przed powrotem do kraju pochodzenia z powodu grożących w nim prześladowań lub czy dotyczy go rzeczywiste i bezpośrednie ryzyko doznania poważnej krzywdy w kraju pochodzenia. Wszyscy ubiegający się o udzielenie ochrony międzynarodowej, cudzoziemcy będą podlegali przesłuchaniu w Urzędzie do Spraw Cudzoziemców, w czasie którego będą zobowiązani do szczegółowego przedstawienia powodów ubiegania się o jej udzielenie.